بایدها و نبایدهای نگهبان جمهوریت و اسلامیت نظام
مراجع تقلید، روحانیون و فقهای كشورمان نظارت بر قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی و انطباق آنها با احكام شارع مقدس را مدیون شجاعت، ایستادگی و آینده نگری آیت الله شیخ فضل الله نوری هستند، كسی كه در تمامی مراحل نهضت مشروطیت بر اسلامی بودن مسیر نهضت و اصل نظارت علما بر قوانین مجلس شورای ملی پافشاری كرد.
به گزارش ثبت آسان به نقل از ایسنا، 26 تیرماه سالروز تاسیس نهادی است که بنیانگذار جمهوری اسلامی وجودش را برای اطمینان از انطباق قوانینِ تصویب شده در مجلس شورای اسلامی با قوانین شرع مقدس لازم و ضروری دانستند و مقام معظم رهبری نیز تعبیر نبض نظام اسلامی را درباره آن به کار بردند. اصل 91 قانون اساسی نیز این نهاد حاکمیتی را مکلف به صیانت و پاسداری از احکام اسلام و قانون اساسی می داند.
اما چه دلایلی موجب شد شیخ فضل الله و سال ها بعد سید روح الله با میدان دار کردن مراجع تقلید، فقها و روحانیون شیعه حفظ و بقاء نظام فکری و سیاسی برگرفته از اسلام را در چارچوب تاسیس این نهاد مهم حکومتی تضمین کنند؟
براساس اصل 36 متمم قانون اساسیِ دوره مظفرالدین شاه، منشاء قوای کشور خصوصاً منشاء قدرتِ دولت ناشی از ملت بود و چگونگی اِعمال این قدرت نیز توسط قانون اساسی عصر مظفری تعریف شد، مسئله ای که به شدت مورد اعتراض شیخ و روحانیون، علما و فقهای هم عصرِ شیخ شد و به دنبال آن بست نشینی های گسترده و چندین ماهه در اماکن مقدسه.
بدنه مراجع تقلید و روحانی های همفکر شیخ فضل الله معتقد بودند اصل 36 متمم قانون اساسی تعرضی آشکار به قلمرو حاکمیت الهی است بنا بر این به ندای شیخ برای بسط بست نشینی ها لبیک گفتند و چون زمینه برای به کرسی نشاندن رای و نظر علما و روحانیون آن عصر بعد از استقامت و مقاومت هوشمندانه شیخ و همفکرانش به وجود آمد آیت الله فضل الله نوری که فرد زیرک و هوشیاری بود برای حل چالش پیشنهاد نمود علما و روحانیون بر قوانین موضوعه مصوب مجلس شورای ملی نظارت کنند که این پیشنهاد بعد از موافقتها و مخالفتهای بسیار بالاخره بعنوان اصل دوم متمم قانون اساسی به تصویب رسید و نظارت روحانیون و علما بر قوانین مجلس شورای ملی جنبه قانونی یافت.
طبق این اصل مراجع تقلید و علمای روحانی شیعه در هر عصری از اعصار مختلف، 20 نفر از علمای روحانی را به مجلس شورای ملی معرفی و این مجلس حداقل پنج نفر را انتخاب می کرد تا مصوبات این مجلس را به دقت بررسی نمایند تا در صورت مشاهده هر گونه مغایرت و مخالفتی در قوانین مصوب مجلس شورای ملی با قوانین الهیِ اسلام از اجرای آن جلوگیری نمایند.
هر چند که اجرای این اصل قانونی بعد از به شهادت رسیدن شیخ فضل الله نوری به دست عمال پهلوی اول، به فراموشی سپرده شد اما 42 سال بعد سید روح الله موسوی الخمینی در کتاب کشف الاسرار این حق قانونی را احیاء کرد و رضا قلدر را مورد مواخذه قرار داد.
ایشان در این کتاب نوشت: «شما فقط یک ماده قانون مشروطه را عمل کنید که تمام افراد این مملکت هم آواز شوند و وضع کشور به صورت برق تغییر کند و با عملی شدن آن تمام این تشکیلات اسف بار با تشکیلات نوین خردمندانه، تبدیل پیدا کند و با تشریک مساعی همه توده های عارف و عامی کشور، رنگ و رویی پیدا کند که در جهان نظیر آنرا پیدا نکنید.... استناد و تکیه ما روی قانون اساسی بوسیله (الزموهم بما الزموا مقابل انفسهم) می باشد، نه اینکه قانون اساسی از نظر ما تمام باشد. اگر علما بوسیله قانون حرف می زنند برای این است که اصل دوم متمم قانون اساسی تصویب هر قانون خلاف قرآن را از قانونیت انداخته است.»
بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی ایران همچون شیخ فضل الله معتقد به آوردن قوانین الهی در بطن زندگی سیاسی و اجتماعی مردم و پالایش قوانین بشری توسط مراجع و علمای شیعه و تطبیق آنها با احکام مقدس اسلام بود. اهمیت این مساله در اندیشه این عالم ربانی شیعه به حدی بود که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی بستر تشکیل نهادی که بتواند قوانین بشری را با احکام الهی تطبیق دهد به سرعت برقرار شد.
نویسندگان پیش نویس قانون اساسی، نهادی مشابه شورای قانون اساسی فرانسه به نام «شورای نگهبان قانون اساسی» پیش بینی کردند که این پیش نویس کمی بعدتر در چارچوب اصول 91 تا 99 قانون اساسی بسترساز تشکیل شورای نگهبان و تعیین وظایف این شورا شد.
رهبر کبیر انقلاب اسلامی به سبب اصل 91 قانون اساسی در مورخ ۳۰ بهمن ۱۳۵۸ طی حکمی که توسط حجت الاسلام سیداحمد خمینی قرائت شد، نخستین فقهایی شورای نگهبان قانون اساسی را معرفی کردند.
مرحوم حجت الاسلام سیداحمد خمینی که عهده دار این مهم بود، اظهار داشت: «افراد تعیین شده به جز آقای محمدرضا مهدوی کنی که از مجتهدین تهران هستند همگی از مدرسین مجتهد حوزه علمیه قم می باشند و بر قوانین مصوب مجلس شورای اسلامی نظارت خواهند کرد، تا این قوانین هیچ گونه مخالفتی با اسلام نداشته باشد.»
سخنان و نگرانی های امام خمینی در جمع فقها و حقوقدانان شورای نگهبان در شهریور 1363 نیز به خوبی گویای جایگاه، اهمیت و نقش این شورا در پاسداری همزمان از جایگاه جمهوریت و اسلامیت نظام است.
در این سخنان امام که در صحیفه امام جلد 19 درج شده است، آمده است: «من تذکراتی دارم که باید به شما آقایان عرض کنم. ما باید آینده را در نظر بگیریم و این گونه فکر نکنیم که وضع فعلی مان بگذرد، آینده هر چه باشد، باشد. ما مکلفیم تا علاوه بر اینکه وضع فعلی را حفظ نماییم، نگهبان آینده نظام و اسلام باشیم.»
رهبر فقید انقلاب اسلامی در پشتیبانی از تاسیس شورای نگهبان بیان کردند: «من با نهاد شورای نگهبان صد در صد موافقم و عقیده ام هست که باید قوی و همیشگی باشد ولی حفظ شورا مقداری به دست خود شماست. برخورد شما باید به صورتی باشد که در آیندهِ هم به این شورا آزار نخورد. شما نباید فقط به فکرِ حالا باشید و بگویید آینده هر چه شد، باشد. شیاطین به تدریج کار می کنند. آمریکا برای 50 سال آیندهِ خود نقشه دارد. شما باید طوری فکر کنید جمهوری اسلامی ایران که این شورا برای همیشه محفوظ بماند.»
بنیانگذار جمهوری اسلامی در ادامه متذکر شدند: «رفتار شما باید به صورتی باشد که انتزاع نشود که شما در مقابل مجلس و دولت ایستاده اید. اینکه شما یکی و مجلس یکی، شما یکی و دولت یکی، ضرر می زند. شما روی مواضع اسلام قاطع بایستید، ولی به صورتی نباشد که انتزاع شود شما در همه جا دخالت می کنید. صحبتهای شما باید به صورتی باشد که همه فکر کنند در محدوده قانونی خودتان عمل می کنید، نه یک قدم زیاد و نه یک قدم کم. در همان محل قانونی وقوف کنید، نه یک کلمه این طرف و نه یک کلمه آن طرف.»
ایشان با اشاره به جایگاه جمهوریت نظام، تاکید کردند: «گاهی ملاحظه می کنید که مصالح اسلامی اقتضا می کند که به عناوین ثانوی عمل کنید. به آن عمل کنید. گاهی می بینید که باید نخست وزیر در کاری دخالت کند که اگر دخالت نکند به ضرر اسلام است، به او اجازه دهید عمل کند. لزوم اقتضا می کند که نخست وزیر فلان کار را انجام دهد که از کس دیگری بر نمی آید. شما باید اهتمام کنید که نگویند می خواهید در تمام کارها دخالت کنید، حتی در مسائل اجرایی. البته خود، این مسائل را می دانید و عمل می کنید ولی من تذکر می دهم.»
امام اختلافات داخلی شورای نگهبان را نیز سبب خدشه همزمان به جمهوریت و اسلامیت نظام دانستند و متذکر شدند: «شما باید توجه داشته باشید که اگر مباحثات به مناقشات تبدیل گردد و جلوی یکدیگر بایستید، اسباب این می شود که شورای نگهبان تضعیف شود و در آتیه از بین برود و آن کسانی که علمایی را که قبلاً کار شورای نگهبان را می کردند، کنار گذاشتند، به این خاطر بود، که کم کم آنها را مخالف خود احساس کردند و کنار گذاشتند و به تدریج این شیطنت صورت گرفت، پس همه ما باید بیدار باشیم.»
ایشان همین طور در این دیدار نسبت به عملکرد خاص روحانیون احساس خطر کردند و هشدار دادند: «این مطلب را بارها گفته ام که روحانیون باید وضعی ارشادی داشته باشند، نه اینکه بخواهند حکومت کنند. کاری نباید بکنیم که مردم بگویند اینها دستشان به جایی نمی رسید، حالا که رسید دیدید این طور شدند. استبداد دینی، خود تهمتی است که از کنارش نباید گذشت. رادیوها مرتب از آن سخن می گویند و ما را به خودکامگی متهم می کنند. روحانیون نباید کاری کنند که شاهد، دستِ دشمن بدهند. دخالت ما باید نهی از منکر و امر به معروف باشد. و الا به استاندار بگوییم تو باید این کار رابکنی، و الا بگوییم از اینجا برو این، تضعیف دولت می باشد و از آن گذشته سبب می شود مردم از روحانیون متنفر شوند. این موضوعات را باید کاملاً در نظر داشته باشیم.»
برای امام خمینی حفظ جمهوری نظام اهمیت فراوان داشت به نحوی که سختگیری بر مردم عادی را سبب دلزدگی و دوری آنان از نظام می دانستند.
بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران گوشزد کردند: «باید حرکت ما به صورتی باشد که مردم بفهمند اسلام برای درست کردن زندگانی دنیا و آخرت ما آمده است تا ملت احساس آرامش کند. اینکه آمده است «الاسْلامُ یَجُبُّ ماقَبْلَهُ» این یک امر سیاسی است. اسلام دیده است اگر بخواهد با کسانی که تازه مسلمان شده اند سختگیری کند، هیچ کس به اسلام رو نمی آورد. «جُبّ ماقَبل» کرده است و از آنچه در قبل کرده اند، گذشته است.»
ایشان با اشاره به تصمیم سختگیرانه یکی از نهادهای حاکمیتی نسبت به کسبه بازار، گفتند: «در جایی دیدم کمیته صنفی گفته تمام اصنافی که از چند سال پیش از انقلاب گرانفروشی کرده اند باید بیایند و مجازات شوند. این بر خلاف اسلام و رضای خداست. ما باید اینقدر سخت نگیریم و به فکر مردم باشیم. مردم ما خیلی زحمت کشیده اند. مردم عادی غیر از طبقه مرفه هستند. مردم عادی ما اسلام را پیاده کرده اند و تمام زحمات حکومت را متحمل می شوند. پس ما باید بسیار به فکر مردم باشیم و بر آنان سخت نگیریم که از صحنه بیرون بروند البته فاسدین را رها نکنیم اما اینکه این فرد با کی عکس انداخته است یا اسمش در کجاست و یا به استقبال چه کسی رفته است، نباید به این سببها برای مردم ناراحتی درست کرد. در قرآن هم کارها به تدریج انجام گرفته است.
رهبر دوراندیش انقلاب اسلامی توجه به این مهم را سبب تعمیق اتحاد و همدلی ملت – دولت دانستند و اضافه کرد: «ما چهل و چند میلیون جمعیت هستیم که اگر با هم باشیم، مطمئناً نه شوروی و نه امریکا هیچ کاری نمی توانند بکنند. پس باید مردم را حفظ کرد. مجلس، دولت، شورای نگهبان و بقیه باید دست در دست یکدیگر بگذاریم تا ایران و این جمهوری را حفظ نماییم.»
شورای نگهبان در پنجمین دهه عمر خود فراز و فرودهای بسیاری را پشت سر گذاشته است. این شورا نظرات مختلف و گاهی انتقادهای مختلفی از عملکرد خود به خصوص در امر برگزاری انتخابات طی چهار دهه گذشته را از زبان جریان سیاسی رقیب و حتی برخی چهره های اصولگرا شنیده است.
این نهاد طی این مدت چهار دبیر داشته که همگی از روحانی های سرشناس انقلاب اسلامی هستند. آیت الله مهدوی کنی از تیر تا آبان ۱۳۵۹ بعنوان دبیر موقت، آیت الله صافی گلپایگانی از آذر ۱۳۵۹ تا خرداد ۱۳۶۷، آیت الله محمدی گیلانی از تیر ۱۳۶۷ تا تیر ۱۳۷۱ و آیت الله جنتی از تیر ۱۳۷۱ تابحال عهده دار این جایگاه بوده اند همین طور آقایان مهرپور، محسن هادوی، خسرو بیژنی، احمد علیزاده، سیدرضا زواره ای، محمدرضا علیزاده و عباسعلی کدخدایی طی ۴۰ سال قبل قائم مقام شورا بوده اند علاوه بر آن، این شورا از سال ۱۳۸۰ به این سو به صورت رسمی دارای سخنگو شده است. ابراهیم عزیزی، غلامحسین الهام، عباسعلی کدخدایی و نجات الله ابراهیمیان چهار سخنگوی این شورا بوده اند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد مطلب ثبت آسان